Ο xάρτης σαν μια μινιατούρα, ένας φανταστικός τόπος, μια απεικόνιση του μη αναπαραστήσιμου, όσων δεν χωρούν στις αφηγήσεις, στις αλγοριθμικές αναλύσεις και οπτικοποιήσεις.
Το παρακάτω κείμενο (με λίγες εικόνες) παρουσιάστηκε στο συνέδριο: 22 χρόνια Γεωγραφίες: Κρίσεις | Αντιστάσεις | Προοπτικές στο Τμημα Γεωγραφιας του Χαροκοπειου Πανεπιστημιου στις 25 Νοεμβρίου 2022.
Αναλυτικά όλες οι εικόνες και το κείμενο της παρουσιάσης εδώ
Στη συνέχεια θα παρουσιαστεί η περίπτωση μιας χαρτογραφικής δράσης στα πλαίσια του μαθήματος επιλογής «Ειδικά θέματα αναπαραστάσεων» στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Βόλος) και συγκεκριμένα την ενότητα «Περιπατητικές χαρτογραφήσεις» τον Μάιο του 2022.
Σε αυτή την ενότητα δύο πρακτικές το σχέδιο-σκίτσο- και το περπάτημα συνδυάστηκαν.
Περπατώ και σχεδιάζω, σχεδιάζω και περπατώ.
Κινούμαι στην επιφάνεια της γης, κινούμαι στην επιφάνεια του χαρτιού.
Κινούμαι και παρατηρώ, παρατηρώ και καταγράφω, σχεδόν σε μια αυτόματη γραφή.
Κινούμαι και σχεδιάζω σημαίνει πως δεν μπορώ να κινηθώ απαραίτητα αμέριμνα,
σχεδιάζω εν κινήσει σημαίνει πως αναγκαστικά σχεδιάζω γρήγορα, σχεδόν χωρίς να βλέπω.
Περπατώ χωρίς να κοιτώ τα βήματα, κοιτώντας τα χέρια και σχεδιάζω σχεδόν στα τυφλά, χωρίς να κοιτώ το σχέδιο που σχηματίζεται καθώς δεν προλαβαίνω να δω ούτε αυτό, ούτε το αντικείμενο προς αναπαράσταση.
Oι παραστάσεις και η θέση του σχεδιαστή αλλάζουν διαρκώς.
Από τον περίπατο και από το σχέδιο γίνεται προσπάθεια να αφαιρεθεί η οπτικοκεντρική τους διάσταση.
«Η πράξη της ζωγραφικής ως μεσολαβητική πράξη μεταξύ του σώματος και του εξωτερικού του, σαν ένα χέρι που γράφει, εντοπίζει και εξωτερικεύει σε αναζήτηση να κάνει προσβάσιμο κάτι παρόμοιο με αυτό που μόνο «τα δάκρυα βλέπουν» – [“the tears see”].
«Πώς αποδεικνύει κανείς ότι αυτός που σχεδιάζει είναι τυφλός ή ότι μάλλον κατά τη σχεδίαση ή μέσω της σχεδίασης δεν βλέπει;
Γνωρίζουμε κάποιο τυφλό που σχεδιάζει;» αναρωτιέται ο Ντεριντά αναζητώντας τα όρια της όρασης και του σχεδίου στο κείμενό του Memoirs of the blind: the self-portrait and other ruins, για μια έκθεση σχεδίων στο Λούβρο.
Στη σειρά σχεδίων που παρουσιάζονται μπορείτε να παρακολουθήσετε τη δυσκολία των σπουδαστών/τριών να ξεφύγουν από τους αναπαραστατικούς κανόνες και πως σιγά σιγά “απελευθερώνονται” από αυτούς, στρέφουν την προσοχή τους κάθε φορά και περισσότερο στην εμπειρία της κίνησης, των γύρω και των συνδέσεων τους.
Σε αυτό τον πειραματισμό γύρω από τα ίχνη των βημάτων και των χεριών, προστέθηκε άλλο ένα στοιχείο.
Στις γραμμές των «μολυβιών» στο χαρτί με ροζ νήματα προστέθηκαν στον χώρο οι γραμμές από τα ίχνη των κινήσεων των περιπατητών /ισσών.
Αρχικά δηλαδή οι κινήσεις του περιπάτου άφησαν ροζ ίχνη.
Τα ίχνη δημιούργησαν ένα δίκτυο, ένα δίκτυ που συχνά εμπόδιζε τις κινήσεις.
Οι κινήσεις δυσκόλεψαν, οι πορείες άλλαξαν.
Άλλαξε όμως και η εμπειρία της διαδρομής.
Το αδιάφορο περπάτημα άφηνε ίχνη, έγινε ορατό, άρχισε να συνδέεται.
Τα ίχνη του χαράχτηκαν, απεικονίστηκαν,
Στο επίπεδο του περιπάτου εμφανίστηκαν οι γραμμές των κινήσεων.
H πολυπλοκότητα των γραμμών των νημάτων, δηλαδή των κινήσεων, ορατή πλέον πρόσθεσε στις αφηρημένες γραμμές των βημάτων και στις γραμμές των σχεδίων ένα γεωμετρικό στοιχείο.
«Το σχέδια μας λένε πώς να βλέπουμε τα πράγματα.
Για παράδειγμα, η επιφάνεια αυτού του τοίχου πίσω μου είναι ένα λευκός πίνακας.
Κανονικά, οι άνθρωποι θα τον περιέγραφαν απλά σαν ένα λευκό πίνακα.
Αλλά στην πραγματικότητα, υπάρχουν σε αυτόν πολλές τρύπες από πινέζες όταν οι μαθητές τοποθετούσαν τα έργα τους για παρουσίαση.
Εάν αρχίσετε να εστιάζετε σε αυτές τις τρύπες, τότε αυτός ο πίνακας δεν είναι πλέον ένας λευκός πίνακας.
Και αν αρχίσετε να σχεδιάζετε τις τρύπες, το σχέδιο δεν θα δείχνει πια ένα λευκό πίνακα.
Αυτό που σχεδιάζετε είναι αυτό που βλέπετε.
Δουλεύετε σύμφωνα με αυτό που βλέπετε.
Δουλεύετε σύμφωνα με αυτό που βλέπετε.
Για αυτό χρειάζονται τα σχέδια.»
Λένε χαρακτηριστικά οι Bow wow στο βιβλίο τους «Ethnography».
Αυτός ο ριζικος/ γραφιστικός πειραματισμός πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια ενοτήτων γύρω από τα όρια της χαρτογραφίας.
Σε μια προσπάθεια να προσεγγιστεί η τέχνη της χαρτογράφησης βιωματικά ως εμπειρία μέσα από τη δράση της ανάδυσης ενός χάρτη.
Ο χάρτης δηλαδή όχι ως ένα αντικείμενο αλλά ως διαδικασία.
Η γνωριμία με τη χαρτογραφία εκ των έσω ως διαδικασία περιπλανητική, παρατήρησης, καταγραφής, σχεδιαστική και, εν τέλει, αφηγηματική.
Η προσπάθεια να στραφεί η προσοχή σε ένα συγκεκριμένο, αρχικά αδιάφορο τόπο και διαδρομή.
Η ενδυνάμωση της παρατήρησης μέσα από την απεικόνιση των κινήσεων με τα νήματα και των σχεδίων ως γραφές-καταγραφές.
Ο συνδυασμός των διαφορετικών πρακτικών είχε σαν στόχο να δημιουργηθεί ένα παραξένεμα.
Να στραφεί η προσοχή στην εμπειρία επί τόπου- in situ, εν κινήσει (σαν χαρτογράφοι) και στην πράξη, κάνοντας.
Μέσα από τη δυσκολία των γραμμών, των νημάτων και των βημάτων στέκομαι, παρατηρώ, ξαφνιάζομαι σε μια διαδικασία όπου σταδιακά αποκαλύπτονται λεπτομέρειες, αναδύονται ιστορίες, αναμνήσεις, αλλά και συναντήσεις.
Εξετάζεται πως οι υποκειμενικές πολυεπίπεδες γραφές συμβάλουν στη χαρτογράφηση και την ύφανση της ιστορίας από μια οπτική που ενδιαφέρεται για την κατασκευή μιας οπτικής του κόσμου λιγότερο προκατασκευασμένη, αποικιοκρατική αν θέλετε, ανοικτή στη διαφορετικότητα, τον πλουραλισμό και τον αυτοπροσδιορισμό του κόσμου και της καθεμίας.
Διερευνάται η πιθανότητα και ο πειραματισμός για την εμφάνιση νέων εικόνων που παρατηρούν και κοιτούν τον κόσμο με άλλο τρόπο.
Αυτός ο απλός πειραματισμός της περιπατητικής καταγραφής στηρίζεται σε κάποιες χαρακτηριστικές καλλιτεχνικές αναφορές όπου η τέχνη της χαρτογράφησης παίρνει μορφή επιτέλεσης, όπου δηλαδή οι απεικονίσεις της μεταβάλλονται.
Παρουσιάζονται εδώ χαρακτηριστικά αναφορές όπως οι ψυχογεωγραφικοί χάρτες των καταστασιαστών, οι χαράξεις του Long όπου το σχέδιο εγγράφεται στο τοπίο, χαράξεις με μορφή επιτέλεσης όπως των Francis Alÿs, Stanley Brouwn, Honi Ryan ως ένα πρόσφατο εργαστήρι περιπατητικής ζωγραφικής το καλοκαίρι που πέρασε στην Τate modern στο Liverpool.
Στην συνέχεια, στην αίθουσα η εμπειρία έγινε ένας συλλογικός χάρτης.
Η διαδικασία δηλαδή συμπληρώθηκε με ένα συλλογικό χάρτη δίνοντας έμφαση στην ιδιότητα των χαρτών ως συλλογικές εξεικονίσεις.
Ένα ρολό από χαρτί έγινε το υπόβαθρο καταγραφής της συνάντησης.
Εκεί οι κλωστές πλέχτησαν ,κεντηθηκαν στο χαρτί και η εμπειρία ξαναχαράκτηκε, συνχαράκτηκε σε μινιατούρα.
«Χαρτο-γραφώ περπατώντας» ανάμεσα στην επιτέλεση, τις γραφές των σχεδίων, των κειμένων.
Ο πειραματισμός αυτος προφανώς θα μπορούσε να πάρει και άλλα επίπεδα και ενεργοποιήσεις με τη βοήθεια της τεχνολογίας.
Περιπλανόμενα στην επιφάνεια του φλοιού της γης, γράφοντας με τα βήματα, με το σώμα μας παρατηρούμε.
Περιπλανόμενα στην επιφάνεια του χαρτιού ή της οθόνης, με τη φαντασία μας.
Από τη μακροκλίμακα στη μικροκλίμακα και αντιστρόφως.
Ο xάρτης σαν μια μινιατούρα, ένας φανταστικός τόπος, μια απεικόνιση του μη αναπαραστήσιμου, όσων δεν χωρούν στις αφηγήσεις, στις αλγοριθμικές αναλύσεις και οπτικοποιήσεις.
Όταν η περιπατητική πρακτική συναντά αυτή της χαρτογραφίας, οι φλανέρ ή οι σύγχρονοι στωικοί «συγ-γράφουν» περιπατώντας ψυχογεωγραφικούς χάρτες τότε οι χάρτες, οι αφηγήσεις και οι αναπαραστάσεις τους ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα φορμάτ.
Η μικρή εμπειρική δράση είχε αυτό το στόχο: μια γνωριμία και ένα άνοιγμα στην τέχνη του χαρτογραφώ στις μέρες μας.
“Δεν είναι τόσο οτι μπέρδευα τα πόδια μου στις κλωστές όσο το οτι έμπλεκα τις σκέψεις στο κεφάλι μου.
Σκεφτόμουν πως έμοιαζε να περπατάω ανάμεσα στα υφαντά της Αράχνης και να τα χαρτογραφώ σαν κλέφτης που δεν έχει έμπνευση.” Λογιάδη Αριάδνη
Αναλυτικά όλες οι εικόνες της παρουσιάσης εδώ
Βιβλιογραφία κειμένου
Atelier Bow-Wow, K. Michael. Architectural. Ethnography (The Incidents). Harvard University Graduate School of Design, 2017.
Derrida, Jacques. “Memoirs of the blind: The self-portrait and other ruins.” (1993).
Στο μάθημα συμμετείχαν:
ΑΘΑΝΑΣΕΛΗ ΜΑΡΚΕΛΛΑ-ΕΙΡΗΝΗ, ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗ ΜΑΡΙΑ, ΑΝΤΙΚΟΥΛΑΝΗ ΑΡΧΟΝΤΙΑ ΜΑΡΙΑ, ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑ, ΑΡΜΑΜΕΝΤΟΥ ΗΛΙΑΝΑ, ΑΣΒΕΣΤΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ ΠΕΛΑΓΙΑ – ΛΥΔΙΑ, ΓΙΑΝΝΑΚΑ ΣΑΒΒΙΝΑ, ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΓΙΟΒΑΝΝΑ ΙΩΑΝΝΑ, ΓΚΙΡΤΟΒΙΤΗ ΜΑΡΙΑ, ΓΚΟΥΓΚΟΥΛΗ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ, ΓΟΤΟΥΧΙΔΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ, ΔΑΝΑΛΑΤΟΥ ΑΝΘΟΥΣΑ-ΔΑΝΑΗ, EΡΜΗΣ ΖΕΡΒΑΚΗΣ, ΖΥΓΓΙΡΙΔΟΥ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ, ΚΑΓΙΑΔΑΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ, ΚΑΪΝΑΝΑ ΕΛΕΝΗ, ΚΑΛΑΦΑΤΑ ΑΡΤΕΜΙΣ, ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ ΕΥΔΟΞΙΑ, ΚΑΤΣΙΦΟΥ ΑΝΝΑ ΧΑΡΑ, ΚΕΧΡΗ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ, ΚΟΝΤΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ, ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑ ΑΛΙΚΗ – ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, ΛΑΧΑΝΑΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ, ΛΙΒΑΝΟΥ ΩΡΑΙΑΝΘΗ-ΜΑΡΙΑ, ΛΟΓΙΑΔΗ ΑΡΙΑΔΝΗ, ΜΑΡΓΑΡΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΔΑΦΝΗ, ΜΑΡΟΥΔΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ, ΜΕΓΓΟΥΔΗ ΙΩΑΝΝΑ, ΜΕΤΑΞΑ ΗΡΩ, ΜΠΑΡΚΑΜΠΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΜΠΑΣΓΙΟΥΡΑΚΗΣ ΚΑΡΟΛΟΣ-ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΝΙΚΑ ΕΛΟΙΖΑ ΜΑΡΙΑ, ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ ΜΑΡΙΑ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΜΑΡΙΝΑ, ΠΑΝΔΗ ΜΑΡΙΑΝΝΑ, ΠΑΝΤΕΛΙΔΟΥ ΕΙΡΗΝΗ, ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΑ, ΠΑΠΑΛΕΟΝΤΙΟΥ ΙΟΥΛΙΑ, ΠΑΣΧΑΛΑΚΗ ΕΥΑΝΘΙΑ, ΣΑΛΟΜΙΔΗ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ, ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΤΕΡΠΗ, ΣΤΑΜΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΣΩΤΗΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΤΑΞΙΑΡΧΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΤΑΧΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΑΡΙΑ, ΤΟΤΣΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, ΤΣΑΜΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, ΤΣΙΓΑΡΙΔΑ ΕΥΤΕΡΠΗ, ΤΣΙΛΙΝΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΦΙΛΙΠΠΙΤΖΗ ΕΙΡΗΝΗ.